Sevgili dostlar bu makalemde sizlere Sebastian Junger’in Kusursuz fırtına isimli kitabından alıntılar yaparak dünya ekonomilerini üzerinde dolaşan ve gittikçe daha da yaklaşan, üstelik yaklaştıkça daha da korkutucu bir hal alan ekonomik fırtınaları bir denizci gözüyle anlatmaya çalışacağım.
Ülke ekonomilerinin üzerinde kara bulutlar dolaşıyor. Üstelik sadece ülkemiz gibi gelişmekte olan ekonomilerde değil, Avrupa ve A.B.D. de dâhil tüm gelişmiş ekonomilerde de durum aynı.
Çoğunlukla iklim şartlarını ifade etmek için kullanılan “kusursuz fırtına” terimi, mecazi olarak kullanıldığında tüm olumsuz koşulların bir araya gelmesiyle oluşan en kötü durumu izah etmek için kullanılır. Tam da bu zamanda yaşadığımız ülke ekonomilerinin üzerinde dolaşan kara bulutların yarattığı tedirginliğin küresel çapta meydana gelen ve yeniden yazılan siyasi ve ekonomik koşulları tanımlamak için çok uygun bir ifade olduğunu düşünüyorum.
“Karanlık bastığında o kudurmuş dalgaları göremezsiniz, ne darmadağın olmayı istersiniz, ne de dümen köşkünüzün parçalanmasını.” Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Evet, ülke ekonomilerinin üzerinde kara bulutlar dolaşıyor. Üstelik sadece ülkemiz gibi gelişmekte olan ekonomilerde değil, Avrupa ve A.B.D. de dâhil tüm gelişmiş ekonomilerde de durum aynı.
Pandemi tüm dünyada yaşayan insanların başına gelebilecek en büyük felaketlerden biri olarak tarihe geçti. Pandemiyle birlikte yaşanan tedarik zincirlerindeki kırılmalar sonucu dünya ekonomisi durdu, gıda ve enerji fiyatları tavan yaptı. Üç yıl boyunca tam anlamıyla kurtulamadığımız pandemin etkileri tam geçiyor, piyasalar düzeliyor derken, ülkeler arasındaki gerilimlerin sonucunda ortaya çıkan jeopolitik riskler sebebiyle yaşanan enerji kriziyle tüm dünyada enflasyon tırmanışa geçirdi.
“Çelik bir teknedeydik ve durum o kadar da kötü görünmüyordu, yeterince rahattık yani. Çelik ahşaba göre daha dayanıklıdır, kimse size aksini iddia etmesin. Aksini söyleyen varsa romantizm aşığıdır. Ama çelik daha hızlı batar. Çelik tekne... Aynen bir çelik yığını gibi batar.Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Oysaki daha çok kısa bir süre önce küresel ısınmayı, yeşil dönüşümü, kömüre son, nükleere son diye naralar atıyor, yenilenebilir enerjiyi konuşuyorduk.
Avrupa şaşkın… Enerji fiyatlarındaki müthiş artış ekonomi gündemlerinde bir numaralı maddesi oldu birdenbire… Aynı durum Çin, Hindistan ve Brezilya’da da karşılık buluyor… Enflasyon yokluğuyla bilinen Japonya ve İsviçre gibi ülkelerde aynı tablodan nasibini aldı.
“Bazı denizciler kendilerini yenilmez hissettikleri yerlere giderler, oysa gördükleriyle gerçekten neler olabileceği arasında çok ince bir çizgi olduğunun farkında bile değillerdir.”Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Hâlbuki tarihte çok geriye gitmeden 2008 yılında A.B.D.de yaşanan mortgage krizini daha unutmadık. Yaşanan mortgage krizi tüm A.B.D. mali sisteminin tetiklemesiyle küresel bazda ciddi sonuçlar doğurmuş finansal bir krizdi. Neden olduğu geniş çaplı daralma, ülkeleri genişletici maliye politikası gütmeye sevk etti. A.B.D. merkez bankası Fed, 2008'de dolar likidite sıkıntısını azaltmak için diğer ülkelerle swap (para takası) kanallarını açarak stresin giderilmesinde önemli bir rol oynadı.
Tüm dünyada merkez bankaları parasal genişleme, diğer adıyla niceliksel genişleme, (Quantitative Easing) modeli uygulanmasına geçti. Bunun nedeni para politikası araçlarının ekonomileri canlandırmada yetersiz kalmasıydı.
Yaşanan parasal bolluk tasarruf yerine lüks tüketimi artırdı. Kısa vadede krizden çıkışı süratlendiren bu durumun sürdürülebilir olmadığı bugün (artık) anlaşıldı.
FED bu model kapsamında büyümeyi canlandırdı, işsizliği azalttı; ancak bugün gelinen noktada görülüyor ki en büyük korkusu olan enflasyon hedefini tutturamadı. Diğer merkez bankaları da Fed’ i takip ettiğinden tüm dünyada durum aynı. Enflasyon hedefleri tutmadı ve tüm dünya enflasyon şokunu yaşıyor.
Gerçekten yaşanan parasal bolluk tasarruf yerine tüketimi artırdı. Gelinen noktada ürettiği enflasyonist baskı sonucu dünya ekonomisi durdu, gıda ve enerji fiyatları tavan yaptı, enflasyon tırmanışa geçti. Üstelik devamında da resesyondan söz edilmeye başlandı.
“Balıkçıların denizde yemek isteyecekleri son şey, yine daha fazla balıktır.”Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Eğer dünya ekonomisine yön veriyorsanız hatta daha küçük ölçekte konuşursak ülke ekonominizi yönetiyorsanız bilmelisiniz ki, ekonomik beklentiler çok önemlidir. Ancak dikkat etmeniz gereken beklentileriniz hayallere dönüşmesin.”Çünkü hayallerle gerçekler farklıdır.”
Şimdi Fed çark etti. Sıkılaşıyor, faiz artırıyor. Tabi Fed sıkılaşıp faiz artırdıkça Dolar Endeksi güçleniyor. Dolar/Euro paritesi ilk defa terse döndü.
Asya ülkeleri Fed’ in sıkılaşma politikalarını, faiz artırımlarını endişeyle izliyor. Ticaret dengelerini korumanın telaşı içindeler.
Özellikle, gelişmekte olan ekonomilerde oluşan enflasyon baskısı ekonomileri maliyet kanalından vuruyor.
…denize ne kadar çok açılırsanız, asla dönmeme ihtimaliniz de o kadar artar.” Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Aslında sonuç yine belli. Bu kadar hızlı sıkılaşır ve faiz attırırsanız sonuçta resesyon kaçınılmaz olur. A.B.D.ekonomisi teknik olarak resesyona girdi bile.
Çin gibi küresel ekonominin lokomotifi olarak bir ülkede dahi ekonomik büyüme oranları düşüyorsa, küresel ekonomide resesyon beklentileri, her geçen gün daha yüksek tondan seslendirilecek gibi görünüyor.
Yani hem resesyon kapıda hem enflasyon düşmüyor hem de kur kanalından gelen enflasyonist baskılar an be an artıyor.
Tam önümüzde bize doğru sürüklenen bir tekne var! Mallarınızla alesta durun, ama emri duymadan vurmayın! O an tüm gözler sürüklenen tekneye çevrilmişti. İşte geliyordu, tam tepemize.”Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
Şimdi tüm merkez bankası kaptanları serbest dalışa geçti.* Kaptanlar gemiden onlarca kat daha büyük dalgalarla boğuşmak için sınırsız derinliklere dalıyor. Hatta bazıları gemiyi fırtınaya doğru sürerek (kuru tutmak adına) merkez bankasının tüm yakıtını harcıyor.
“Denizde sert bir fırtınaya yakalanan insanlar bir dereceye kadar ölümü tatmış demektir, bu gerçek onları rüzgar esmeyi bıraktıktan, dalgalar yatıştıktan çok sonra bile değiştirmeye devam edecektir. Savaş veya büyük bir yangın gibi fırtınanın etkileri de, insanlar üzerine dalga dalga yayılmaya yıllarca devam eder, bazen yeni kuşaklar bile bu dalgalanmalardan nasibini alır. İnsanların yaşamları kıyı boyundaki yapılar gibi giderek aşınır, artık hiçbir sey eskisi gibi değildir.”Kusursuz Fırtına, Sebastian Junger
*Serbest dalış; havuzda ve açık suda tek nefeste en büyük derinlik, en uzun mesafe ve süreye ulaşmanın hedeflenildiği bir su altı aktivitesidir.
Not: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.