Yapay Zekânın Vergi Uyumsuzluklarını Belirlemedeki Rolü

Giriş

Günümüzde dijitalleşme gün be gün önemini arttırmaktadır. Üstelik bu konu yalnızca özel sektörü değil, kamu yönetimi ve özellikle vergi idarelerini de büyük bir dönüşüm içerisine almıştır. Devletlerin en önemli finansman kaynakları şüphesiz vergi gelirleridir. Bu nedenle devletler için vergi kayıp ve kaçağını önlemek hayati önem arz etmektedir. Tam da bu noktada yani “vergi uyumunun artırılmasında ve vergi uyumsuzluklarının tespitinde” güçlü bir araç olarak yapay zekâ (YZ) teknolojileri öne çıkmaktadır. Keza Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) da dijital denetim kapasitesini geliştirmek amacıyla yapay zekâ ve büyük veri analizinden faydalanmaya başlamıştır.

Yapay Zekâ ve Vergi Denetimi

Yapay zekâ, bazı görevleri insan müdahalesi olmadan yerine getirebilen bir teknolojidir.  Hatta verileri işleyerek, analiz ederek, çeşitli desenleri tanıyabilmekte ve öngörüde dahi bulunabilmektedir. Mali idareler bu büyük teknoloji sayesinde büyük veri kümeleri oluşturarak bu kümeler içerisinde anormallikleri saptayıp, riskli mükellefleri önceden belirleyerek, vergi denetimlerini daha etkili hâle getirebilmektedir.

Konuyu bir örnekle açıklamak gerekirse; mükelleflerin geçmiş yıllardaki vergi beyanları, e-fatura hareketleri, POS cihazı kullanımı ve banka işlemleri gibi çok sayıda veri kaynağı, yapay zekâ sayesinde sistemlere entegre edilebilmektedir. Bu sistemler sayesinde denetim ekipleri daha nokta atışı müdahalelerde bulunarak olağandışı hareketleri ya da standart dışı mali yapıları tespit edebilmektedir.

Vergi Uyumsuzluklarının Tespiti

Mükelleflerinin vergisel yükümlülüklerini tam ve doğru şekilde yerine getirmemesi veya getirememesi vergi uyumsuzluğu anlamına gelir. Bu durum kasti olabileceği gibi bilgi eksikliği veya hatalı muhasebe kayıtları sonucu da olabilir.

Yapay zekâ, sahte belge düzenleme riski taşıyan firmaları alışılmadık tedarik zinciri hareketlerinden yola çıkılarak önceden uyarı listelerine dâhil edebilmektedir. Netice de e-fatura, e-defter ve e-arşiv uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte, mükelleflerin işlemleri artık anlık olarak izlenebilmekte ve vergi idaresi daha şeffaf bir veri altyapısına sahip olmaktadır. Yine yapay zekâ, bir işletmenin gelir beyanıyla POS cihazı satışları arasında çelişki varsa bunu otomatik olarak saptayabilmektedir. Üstelik tüm bu uyumsuzlukları hem daha hızlı hem de daha az insan hatası ile ortaya çıkarabilmektedir.

Faydalar ve Etik Sınırlar

Tabi ki konuya fayda ve etik değerler açısından da bakmak gerekir. Keza yapay zekânın kullanımı, yalnızca kamu gelirlerini korumakla kalmadığı gibi aynı zamanda dürüst mükellefler arasında adalet duygusunun güçlenmesine de katkı sağlayacağı aşikârdır. Yine de bu süreçte dikkat edilmesi gereken önemli noktalara değinecek olursak;

·     Öncelikle, veri güvenliği ve kişisel verilerin korunması konusu büyük önem taşıdığını unutmamak gerekir.

·        Mükelleflerin verileri işlenirken, hem yasal düzenlemelere hem de etik standartlara uygun hareket edilmesi gerekmektedir.

·         Yapay zekâ sistemlerine ait karar mekanizmalarının şeffaf olması ve denetlenebilirliğinin de önemli bir nokta olduğu atlanmamalıdır.

·         Otomatik kararlarla yapılan denetimlerin hukuki açıdan sorun yaratmaması için insan denetimiyle desteklenmesi önem arz etmektedir.

Sonuç

Yapay zekâ, denetimlerin etkinliğini artırmada, vergi uyumu ve vergi kayıp-kaçağını önlemede çağın en etkili araçlarından biri hâline gelmiştir. Ülkemizde ve dünyada bu teknoloji aktif olarak kullanılmakta, risk analizleri ve denetim stratejileri buna göre şekillendirilmektedir. Sonuç olarak bu teknolojinin şeffaflık, veri güvenliği ve hukuki uygunluk gibi unsurlar birlikte kullanılmasıyla ancak gelecekte, daha adil, daha etkili ve daha sürdürülebilir bir vergi yapısının temelini oluşturulabilir.

Not: “Bu makalelerde yer alan bilgiler yatırım tavsiyesi veya kişisel tavsiye niteliğinde değildir ve yatırım faaliyetinde bulunmaya davet veya teşvik değildir. Herhangi bir yatırım kararının uygunluğu konusunda bağımsız mali ve uygunsa hukuki tavsiye almalısınız.”