Yenileme fonu müessesesinden VUK’ un “Amortismana Tabi Malların Satılması” başlıklı 328. Maddesinde ve “Amortismana Tabi Malların Sigorta Tazminatı” başlıklı 329. Maddesinde bahsedilmektedir.
Yenileme fonu, amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması sonucunda oluşan kârlardan veya doğal afetler nedeniyle zarar görmeleri halinde, alınan sigorta tazminat bedellerinden, (bu varlıkların brüt aktif değerleri üzerinden düzenli olarak ayrılan amortismanlar dışında) ihtiyari bağlı olarak ayrılabilen ve bir vergi erteleme müessesesidir.
Kanun işletmelerin amortismana tabi iktisadi kıymet satış kârlarından yenileme fonu oluşturabilmesi için dönem sonundan önce işletme yetkili organlarının A.T.İ.K. yenileme iradelerini ortaya koymalarını istemektedir. Yönetim veya müdürler kurulunun karar defterine yenileme kararı alması kanunun istediği teşebbüse geçilmiş lafzı için yeterlidir. Yenileme amacı veya sebebi önemli değildir. Yenilenecek iktisadi kıymetin tamir bakım giderlerinin artmaya başlaması bile yenileme fonu için yeterlidir.
Kanun lafzında sözü edilen yenileme fonu ayırabilme koşullarını kısaca özetleyecek olursak;
Amortismana tabi iktisadi kıymet olması,
Mecburiyet oluşması ya da bu konuda yönetim veya müdürler kurulunca karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olması,
Yenileme fonu ayıracak işletmenin bilanço hesabı esasına göre defter tutması,
Aynı mahiyette iktisadi kıymet iktisap edilmesi,
Kârın 3 yıl süreyle fonda tutulması,
Yeni iktisadi kıymet için ayrılan amortismanın fon hesabından mahsup edilmesi
gerekmektedir.
Yenileme fonu ayırırken dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri olan “aynı mahiyette iktisadi kıymet iktisap edilmesi” çok iyi anlaşılması gereken bir konudur. Yenilenen veya yenilenecek iktisadi kıymetin aynı cins ve aynı işe devam edilmesi/aynı işi yerine getiriyor olması şeklinde algılamak gerekiyor. Keza mali idarenin görüşü bu şekildedir. Bir örnekle açıklamaya çalışacak olursak; merkez yönetim binası olarak kullanılan gayrimenkulün satılarak üretim tesisi olarak kullanılmak üzere fabrika binası alınmak istenmesi durumunda, aynı amaç için kullanılmayacağından ötürü yenileme fonu uygulamasından yararlanılamayacaktır.
Bursa vergi Dairesi Başkanlığı, vermiş olduğu bir özelge de “şehirlerarası yolcu taşımacılığı faaliyetinde kullanılan otobüsün satışından elde edilen kâr dolayısıyla ayrılacak olan yenileme fonunun, şehir içi yolcu taşımacılığı faaliyetinde kullanılan minibüs alımında kullanılmasının mümkün olmadığı” belirtilmiştir (95462982-105 [VUK.ÖZLG-15-29]-6 sayı ve 13.1.2016 tarihli Özelge).
Pasifte ancak üç yıl süre ile tutulabilen yenileme fonu bir tek aynı türden yeni alınan iktisadi kıymetin amortismanının mahsubu sonucu kapatılabilir. Üçüncü yılın sonunda mahsup edilemeyen tutar kalmışsa, A.T.İ.K yenilenmemiş ve tutar fonda aynen duruyorsa vergi matrahına eklenerek kapatılır. A.T.İ.K. yenilenmemesinin herhangi bir cezai müeyyidesi yoktur.
Finansal kiralama kapsamında kullanılan A.T.İ.K. ler de yenileme fonu uygulaması:
Bir iktisadi kıymeti, bütün riskleriyle beraber, mülkiyetine sahipmişçesine, faydalanmayı kiracıya bırakan finansal kiralama (leasing) kapsamında kullanılan iktisada kıymetlere ilişkin amortisman giderlerinin yenileme fonundaki tutardan mahsup edilmesinde kanunen hiç bir sakınca yoktur.
İktisadi kıymet yenilenmeden tasfiyeye giren şirketlerde yenileme fonu uygulaması:
Üç yıllık süre dolmadan ticari işletmenin tasfiyeye girmiş olması halinde fondaki tutar, tasfiyenin amacına uygun olarak (varlıkların satılıp borçlan ödenmesi), tasfiyeye giriş tarihi itibarıyla gelir hesaplarına aktarılır.
Yenileme fonu ile ilgili “üç yıl’ lık süre nasıl hesaplanacaktır?
Bu konuda mali idare ile yargı kararları arasında görüş ayrılığı vardır. Mali idare satışın yapıldığı ve dolayısıyla yenileme fonunun oluşturulduğu yılı birinci yıl olarak kabul etmekteyken, yargı kararlarında, satış yapılarak yenileme fonunun oluşturulduğu yılı izleyen yıl birinci yıl olarak kabul etmektedir.
Amortisman yöntemini belirlerken herhangi bir engelleyici hüküm var mıdır?
İşletmelerin yenilenen iktisadi kıymet için normal ve azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayırmalarında kanunda engelleyici bir hüküm yoktur.
Birleşme, bölünme ve nevi değişiklikleri devir durum nasıl olacaktır?
KVK’ un 19 ve 20.Maddeleri kapsamında yapılan birleşme, bölünme ve nevi değişiklikleri devir hükmündedir. VUK 328. ve 329. Maddelerinde ise devir halinde kârların devir olunan yılın matrahına ilave edileceği hükmü yer almaktadır.
GVK’nın 81. maddesinde ferdi işletmelerin devri ile kolektif ve adi komandit şirketlerin nevi değiştirerek sermaye şirketlerine dönüşmesi halinde değer artışı kazancı hesaplanmayacağı ve vergilendirilmeyeceği hüküm altına alınmıştır. Ancak;
Vergi idaresinin konuya nasıl bakacağı konusu bilinemediğinden böyle bir durumda özelge talep edilmesi yararınıza olacaktır.