GİRİŞ
Özetle; fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen sürekli ve yüksek oranlı artışlar olarak tanımlayabileceğimiz enflasyon, tüm dünyada yüksek enflasyon olarak kendini gösteriyor. Üstelik bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde daha da fazla hissediliyor. Ülkemizde de %85 oranını gören enflasyon hayatımızda biraz daha kalacak gibi görünüyor.
Enflasyonun hüküm sürdüğü bir ekonomide muhasebe biliminin mali tablolar aracılığıyla doğru bilgiyi tam ve zamanında olacak şekilde karar alıcıların ve ilgili çevrelerin hizmetine sunabilmesi ve tam olarak amacına ulaşabilmesi mümkün değildir. Bu sebeple şirketlerin mali tablolarında enflasyon sebebiyle ortaya çıkan bozulmayı düzeltmeyi amaçlayan enflasyon düzeltmesinin/muhasebesinin 20 aradan sonra tekrar uygulanacağını açıklandı. Uygulamanın 2023 yılından itibaren uygulanacağı ve uygulanacak ekonomi politikalarıyla hedeflenen enflasyon tahminine göre 3 yıl boyunca yürürlükte kalacağı düşünülüyor.
Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu (V.U.K.)’nda da yüksek enflasyonun bilançolar üzerindeki etkisini arındırmaya ilişkin bir müessese bulunmaktadır. V.U.K.’ n da 2003 yılında yapılan değişiklikle mükerrer 298. madde yeniden düzenlenmiş ve “Enflasyon Düzeltmesi” başlığıyla “enflasyon (ÜFE) son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması halinde bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaması gerekmektedir”. Şartların 2021 yılında sağlanmış olmasına rağmen piyasaların buna hazır olmadığı düşüncesiyle çeşitli meslek örgütleri ve odaların isteği üzerine uygulama 2023 yılında uygulanmak üzere ertelendi. Bu nedenle son anda bir sürpriz olmazsa enflasyon düzeltmesi uygulaması (yeniden) bu yılsonunda yapılmaya başlanacak.
Düzenleme sonucunda yapılacak uygulama şirketlerin kârını artırabileceği ya da düşürebileceği yönünde etki yapabileceği gibi, şirketlerin vergi matrahını artırıcı ve azaltıcı etki de yapabilecek. Oluşacak sonuç, 2023 vergi matrahını etkilemeyecek. Ancak “düzeltme, 2024 yılıyla birlikte vergisel etki yaratacak.”
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
ENFLASYON DÜZELTMESİ (MUHASEBESİ) NEDİR?
Tebliğde yayınlanan tanımıyla “enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.” (V.U.K.Genel Tebliği.S.No.328)
Daha geniş bir ifadeyle, enflasyon düzeltmesi, (muhasebesi) parasal olmayan değerlerin (stoklar, maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ve benzerleri), enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının finansal tabloların hazırlandığı tarihteki satın alım gücünü yansıtacak şekilde, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak için, düzeltme katsayısı ile (enflasyon oranı-ÜFE gibi) çarpılarak (satın alma gücünün) tekrar hesaplanması olarak tanımlanabilir.
Neden Enflasyon Düzeltmesi Uygulanır?
Yüksek enflasyon dönemlerinde mali tablolarda enflasyonist (fiktif/yüksek) kârlar oluşabilmektedir. Ayrıca bu gerçekten uzak fiktif kazançların vergisi tahakkuk edebilmekte ve yüksek kâr dağıtımları öz sermayenin azalmasına yol açabilmektedir. Enflasyon düzeltmesi ile amaçlanan fiktif kârlılığın giderilmesi, şirketlerin güncel mali performansı/durumunu ölçmeye yardımcı olacak finansal analizlerin daha doğru yapılabilmesidir.
Kimler Enflasyon Düzeltmesi Yapmak Zorundadır?
Özetle, kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapmak zorundalar.
Daha detaylı açıklayacak olursak;
İşletme defteri tutan esnaf ile serbest meslek erbapları ise enflasyon düzeltmesi kapsamına girmiyorlar. Ancak bu mükelleflere amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilme imkânları vardır.
Enflasyon düzeltmesinin oluştuğu dönemde yeni işe başlayanlar için farklı bir uygulama söz konusu olmayıp, diğer kazancını bilanço esasına tabi defter tutan mükelleflerde olduğu gibi finansal tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır. Yani enflasyon düzeltmesi hükümlerinin uygulanmasında işe başlanılan tarihin bir hükmü yoktur.
2023 takvim yılında itibarıyla bilanço esasına göre defter tutan ancak 2024 yılı itibarıyla işletme hesabına göre defter tutacak olan vergi mükellefleri, 31.12.2023 tarihli bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacak ve bu düzeltilmiş bilanço değerlerini baz alarak daha sonraki faaliyetlerini işletme hesabına sürdüreceklerdir.
Üçüncü maddenin tam tersi olarak 2023 yılında işletme esasına tabi defter tutarken 2024 yılında bilanço esasına göre defter tutacak olan vergi mükellefler ise, kendileri için 31.12.2023 tarihinde enflasyon düzeltmesi için gerekli şartlar oluşmadığından 2023 yılı için düzeltme yapmayacaklardır.
Tasfiye halinde olan ve 2023 hesap döneminde karar alınarak 31.12.2023 tarihinden önce tasfiyesi sonuçlanan şirketler enflasyon düzeltmesi yapmayacaktır. Tasfiyesi 2023 dönem sonundan sonra sonuçlanacak şirketler 31.12.2023 tarihli dönem sonu bilançolarında enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.
5520 sayılı kanun hükümleri uyarınca ya devir ve birleşme işlemleri 2023 sonundan sonra gerçekleşecek şirketlerde, devir ve birleşme bünyesinde gerçekleşen kurum, ortadan kalkan/kalkacak şirketin 2023 dönem sonu bilançosunu enflasyon düzeltmesine tabi tutmak zorundadır.
Nevi değişikliklerinin 2023 yılı sonrasına kalması durumunda nevi değişikliğiyle tüzel kişiliği sona eren kurumun 2023 dönem sonuna ait bilançosu da enflasyon düzeltmesine tabi tutulmak zorundadır.
Enflasyon Düzeltmesinden Kimler Muaftır/Yapmaz?
Kayıtlarını TL cinsinden tutmayanlar,
Kayıtlarını yabancı para cinsinden tutmaktan vazgeçip TL cinsine dönüş yapma süresi 3 yıl geçmeyenler,
İşletme esasına göre defter tutanlar, serbest meslek erbapları (amortisman hariç).
Hangi Mali Tablolara Enflasyon Düzeltmesi Yapılacak?
Enflasyon düzeltmesi, kapsama giren mükelleflerin sadece 31.12.2023 tarihli bilanço hesaplarına (bilançolarına) uygulanacak olup gelir tablosu hesaplarında (gelir tablolarında) herhangi bir düzeltme yapılmayacaktır.
Enflasyon Düzeltmesinde Uygulamaya Nasıl Başlanır?
Mevzuatta göre; 31.12.2023 tarihli bilançolarda yer alan parasal olmayan kalemler belirlenir. Düzeltmeye esas tarihler tespit edilir. Düzeltmeye esas tarih ile enflasyon muhasebesinin ilk kez uygulanacağı tarih olan 31.12.2023 arasındaki düzeltme katsayısı hesaplanır ve düzeltilecek tutar, düzeltme katsayısı ile çarpılır. Her bir hesap grubu için farklı kurallar baz alınarak düzeltme yapılır.
2023 Yılında Yapılacak Düzeltme Sonucu Oluşan Kâr/Zarar Vergiye Tabi Olacak mı?
2023 düzeltmesini bir nevi 2024 için başlangıç bilançosu oluşturmak şeklinde olacağından, 2023 yılında yapılacak düzeltme sonucu oluşan kâr/zarar gelir tablosu ile ilişkilendirilmeyecektir. Bir başka deyişle, 2023 yılı endeksleme tutarlarının gelir tablosu etkisi olmayacak, düzeltmeye tabi tutulacak hesaplar “698 Enflasyon Düzeltmesi” hesabına kaydedilecektir. Bu hesapta da tüm değerlemelerin sonucunda oluşacak kar/zarar farkı vergiye tabi tutulmadan geçmiş yıl kârı/zararına intikal ettirilerek ayrıca takip edilecektir. Fakat söz konusu geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmadığı gibi geçmiş yıl zararı da zarar olarak kabul edilmeyecek. Keza, 2023 yılı vergi matrahı veya mali zararı düzeltme yapılmadan önceki kâr/zarara göre hesaplanıp beyan edilecek.
MUHASEBE KAYITLARI
“698-Enflasyon Düzeltme Hesabı”na
Borç: Pasif hesaplara ilişkin düzeltme farkları
Alacak: Aktif hesaplara ilişkin düzeltme farkları şeklinde kayıt yapılacaktır.
12 Seri No’ lu Muhasebe Uygulama Genel Tebliğine göre 698-Enflasyon Düzeltme Hesabının kalanı "648- Enflasyon Düzeltmesi Karları" veya "658-Enflasyon Düzeltmesi Zararları" hesabına devredilerek kapatılır. Ancak;
31.12.2023 tarihli uygulamada, 2003 yılı uygulamasında olduğu gibi, 698-Enflasyon Düzeltme Hesabının kalanı gelir ya da gider unsuru olarak dikkate alınmayıp "570- Geçmiş Yıllar Karları" hesabına veya "580- Geçmiş Yıllar Zararları" hesabına aktarılarak kapatılacaktır.
Ödenmiş sermaye tutarının enflasyon düzeltilmesine tabi tutulması sonucunda ödenmiş sermaye tutarında meydana gelen artışlar 502 No’lu Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları Hs’nın alacağına, "698- Enflasyon Düzeltme Hesabı" nın borcuna kaydedilir, izleyen dönemde enflasyon oranının düşmesi sonucu taşıma işleminden ortaya çıkan azalışlar bu hesabın borcuna "698-Enflasyon Düzeltme Hesabı" nın alacağına kaydedilir.
2023 Yılında Yapılacak Düzeltme Öncesi Ön Hazırlık Gerekiyor Mu?
Dönem sonu itibarıyla mevcut stokların defter kayıt tarihlerine yönelik çalışma yapılması,
Duran varlıklara yönelik defter kayıt tarihlerinin tespiti ve gerekli olması durumunda arşiv çalışması yapılması,
Duran varlık, özel tükenmeye tabi varlık ve varsa stoklar içerisindeki reel olmayan finansman maliyetlerinin (ROFM) maliyete intikal ettirilen finansman gider tutarlarının tespit edilmesi,
Düzeltmeye konu edilecek öz sermaye kalemlerinin tespitine yönelik çalışma yapılması,
Sermaye konulmuş veya sonradan eklenmiş (ayni, geçmiş yıl karları ve fonlara yönelik) sermaye unsurlarının ve sermaye artırım tescil tarihlerinin tespit edilmesi,
Not: “Varlık Barışı ile işletmeye konulan altın, taşınmaz gibi parasal olmayan kıymetlerden kaynaklanan tutarlar, sermaye içinde yer almaları halinde, bunlar düzeltmeye tabi tutulacaktır”.
Hangi toplulaştırılmış yöntemin uygulanacağına karar verilmelidir. Stok Devir Hızı yönteminin seçilmesi halinde 2024 ve devam eden yıllarda enflasyon düzeltme uygulaması devam edecek olursa, Stok Devir Hızı Yöntemi yerine Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemi kullanılması gerekecektir.
Yeniden değerleme yapılıp yapılmadığı kontrol edilebilir,
MDV düzeltmeye esas tarihler tespit edilir.
Düzeltmelere ait düzeltme katsayıları tespit edilebilir,
Enflasyon düzeltme işlemlerinin öncesinde bu vb. çalışmaları yapılması (düzeltme aşamasında) gerek doğruluk, gerekse işlemlerin hızlı sonuçlanması yönünden katkıda bulunacaktır.
Not: Burada yer alan bilgi, yorum ve görüşler yatırım tavsiyesi niteliğinde değildir.